A Selahaddini Eyyubi Cami (Silvan Ulucami, Camiya Ecem)
Eyyubi Hanedanlığı’nın kurucusu Selhadînê Eyubî’nin adını taşıyan, bölgemizin en eski ve en büyük camilerinden biridir. Bizans bazilikasının sütunları kullanılarak 1031 yılında Mervaniler tarafından yapılan cami, sonrasında Artuklular ve Eyyubiler tarafından onarılarak, yeni eklemelerle ibadete açılmıştır.
1046’da Silvan’ı ziyaret eden İranlı seyyah Nasırı Hüsrev, caminin heybetini birçok seyyahın yazdığını dile getirmiştir. Artuklular zamanında yaşayan ünlü tarihçi İbn-ül Ezrak, caminin kubbesinin Artuklular zamanında onarıldığını ve onarımın beş yıl kadar sürdüğünü belirtmektedir. Caminin minaresi kare planlı olup, kuzeydoğu köşesindedir.
Özellikle kapılardaki işçiliğin mükemmeliyeti ve zarafeti insanı büyülemektedir. Kubbenin kaidesinde Artuklulardan Necmeddin Alpi’nin (1152-1176) nesih bir yazı ile beyaz taşlar üzerine yazılmış bir kitabesi vardır. İnce taş işlemeli mihrabı ise Eyyubilerden Emir Şahabettin tarafından yaptırılmıştır. Doğu mihrabındaki ikinci kitabe (1227) Eyyubilerden Ebu Muzaffer Gazi’ye aittir. Gertrude Bell’in Mayıs 1911’de çektiği fotoğraflarda Ulu Cami’nin kısmen yıkık olduğu görülür. Caminin yıkılan kubbesi 1913 yılında tekrar onarılmıştır.
B Silvan Kalesi
Kale M.Ö. 80’li yıllarda Ermeni Tigran Krallığı tarafından yapılmıştır. Bizans İmparatoru 1. Justinianus Dönemi’nde esaslı bir onarım görmüş ve son şeklini almıştır. Bu dönemde Justinianopolis adını alan kent, Bizans’ın bölgedeki en önemli garnizonlarından biri olmuştur. Silvan Kale Kenti dünyada dolgu sistemi ile yapılan tek kale kenttir. Daha sonra şehre hâkim olan Hamdaniler, Mervaniler, Artuklular, Eyyubiler de kendi dönemlerinde kaleye yeni burçlar ve surlar ekletmiştir.
Silvan Kalesi yörede çokça bulunan kalker taşından, kareye yakın planlı, içkale, dış sur ve dış suru çevreleyen ikinci bir sur şeklinde inşa edilmiştir. Güneyden kuzeye 500 metre, doğudan batıya 600 metrelik bir alanı kapsamaktadır. Surların uzunluğu 2.200 metredir.
Kale surlarının yüksekliği ilk surların yüksekliğiyle birlikte 25 metreyi bulmaktadır. 50 burç ve kule vardır. Dokuz kapısı mevcuttur. Bu kapıların dördü güney, ikisi kuzey, ikisi batı, biri de doğu yönünde yer almaktadır. Kapılardan bugün ismi bilinenler şunlardır: Meyhane Kapısı, Boşat Kapısı, Kulfa Kapısı, Aşağı Kapı, Şah Burcu Kapısı ve Diyarbakır Kapısı.
Aslanlı Burç
Silvan Eyyubilerinden Melik Evhad Eyyub tarafından yaptırılan burç, Gazi Caddesi üzerindedir. Beşgen planlıdır, ön yüzünde, birbirine dönük, aralarında güneş figürü bulunan aslan ve kaplan kabartması yer almaktadır.
Kulfa Kapı
Bu kapı Mervaniler döneminde yapılmıştır. Surların güney kısmında yer alır. Kapının üzerindeki kitabe Eyyubi Sultanı Melik Eşref’e aittir.
Zembilfiroş Burcu
Efsanevi bir aşka konu olan ünlü Zembilfiroş Burcu, kalenin kuzeydoğu köşesindedir. Bütün bölgede bilinen bir burçtur.
Mervani Burcu
Şador Caddesi üzerindedir. Burcun alt bölümlerinde Mervanilere ait kitabeler yer almaktadır.
Eyyubi Burcu
Kalenin kuzeybatı kesimindedir. Boşat Kapısı’nın bulunduğu bölgededir. Üzerinde Silvan Eyyubilerinden Melik Adil’e ait bir kitabe bulunmaktadır.
Aslanlı Burç
Artuklu Burcu
Qulfa Kapı’nın kuzeyindedir. Üzerinde Artuklulara ait bir kitabe bulunmaktadır. Burcun en büyük özelliği üzerindeki aslan ve kaplan kabarmalarıdır. Kabartmalar gücü temsil etmektedir. Kanatlı aslan ve kanatlı kaplan başının birleştiği yerde, başında taç olan bir insan resmedilmiştir.
C Üstünler Konağı
Üstünler ailesine ait tarihi yapı, kesme taştan yapılmış, taş işçiliğinin zengin olduğu eserlerden biridir. Tarihi yapı tamamlandıktan sonra Mervani tepesi eteklerindeki İpekçi ailesine ait evde ikamet eden Sadık Bey buraya taşınmıştır.
Silvan Kalesinin kuzeybatı köşesinde olup Boşat Kapısının bulunduğu yerde, kale burçlarının üzerinde inşa edilmiştir. Konağın önemli mimari özelliklerinden biri tüm köşelerinde taştan yapılmış insan başı figürlerinin bulunmasıdır. İki burcun kullanılmasıyla meydana gelen bu evin kuzeybatı köşesinde Silvan Eyyubileri hükümdarı Melik Kamile ait bir kitabe de mevcuttur.
D Azizoğulları Konağı
Silvan Kalesi’nin güneydoğu köşesinde Burcu Şah Kapısı’nın yanında olup Azizoğlu ailesi tarafından kullanılmaktadır.
E Eyyubiler Cami Minaresi
Cami kısmı tamamen yıkılan Minara Qot, ilçe merkezinde, Yatılı Bölge İlköğretim Okulu’nun içinde yer almaktadır. Üzerinde yer alan kitabeden caminin minare ile birlikte 1199-1244 tarihleri arasında Meyafarqin Eyyubileri tarafından inşa edildiği anlaşılmaktadır. Minarenin en büyük özelliği, üzerindeki kitabelerin üç ayrı hükümdara ait olmasıdır. Minare kare planlıdır, dört cephesinde süslü yazıtlar yer almaktadır. Beş katlı olan Minara Qot’un en üst katında dört penceresi bulunmaktadır.
F Hassuni Mağaraları
Hasuni Mağara Şehri
Silvan’ın 6 km doğusunda, Malabadi Köprüsü’nün bulunduğu yol güzergâhının üstünde yer alır.
Diyarbakır’daki en büyük mağara topluluğudur. Toplam 300 mağaradan oluşan Hasuni Mağara Şehri koridorlarla birbirine bağlıdır. Burada, mağaralar arasında su akışını sağlayan kanallar, sarnıçlar, kayaların düzleştirilmesi ile yapılmış merdivenler, kayalara oyulmuş kilise, hamam ve dokuma atölyeleri yer almaktadır. Ayrıca Mağara Şehri’nin en üst noktasında, muntazam şekilde oyulmuş merdivenlerle çıkılan bir sunak vardır. Sunağa çıktıktan sonra yorucu tırmanışınıza değecek güzellikte muhteşem bir manzarayı görme imkânına sahip olursunuz.
G Malabadi Köprüsü
Malabadi Köprüsü dünyadaki taş köprüler arasında kemeri en geniş olan köprüdür.
Diyarbakır-Batman Karayolu üzerinde, Silvan’ın 22 km doğusunda, Batman Çayı üzerinde kurulan tarihî bir köprüdür. Artuklu Hükümdarı Timurtaş bin İlgazi bin Artuk tarafından 1147 yılında yaptırılmıştır.
Kırık hatlar halinde, farklı uzunluklarda, üç farklı bölümden oluşmuştur. Doğu ve batı kısmı eğimlerle yollara bağlanmıştır. Orta bölüm, kayalıklar üzerine oturtulmuştur. Burada sivri şekilde, 38,60 metre açıklıkta, çok büyük bir kemer ile sepet kulpu şeklinde, 3 metre açıklıkta küçük bir kemer vardır. Üçüncü bölüm fark edilir derecede birinci kısma paralel bir durum arz eder. Köprü, 150 metre uzunluğunda 7 metre genişliğindedir. Yüksekliği su seviyesinden kilit taşına kadar 20 metreyi bulmaktadır.
Kemerin her iki yanında, iç tarafta, özellikle kışın zorlu günlerinde kervan ve yolcular tarafından barınak olarak kullanılan iki oda bulunmaktadır
Köprünün güney kısmında, oturan bir erkek figürü bulunur. Bu figürün hemen üstünde de bir çerçeve içinde, sivri külâhlı ve ayakta duran birisinin, oturan birisine hediye takdimi tasviri bulunur. Güney cephesinde ise güneş ve aslan figürü yer almaktadır.
Albert Gabriel köprü için: “Modern statik hesabının olmadığı devirde, bu açıklıkta o zaman için böyle bir eser hayranlık ve takdiri muciptir. Ayasofya’nın kubbesi köprünün altına rahatlıkla girer. Balkanlar’da, Türkiye’de, Orta Şark’ta bu açıklıkta, bu yaşta köprü yoktur” demiştir
H Boşat Kalesi
Silvan’ın 12 km kuzeyinde, Boşat (Boyunlu) Köyü’nde büyük bir kaya kütlesinin üzerine inşa edilmiştir. Kaynaklara göre kale 226-395 yılları arasında Sasaniler ile Romalılar tarafından yapılmıştır. Kalenin dış cephesinde, Sasani Kralı 1. Ardeşir’in at üzerinde duran bir figürü bulunmaktadır. Kalenin bir kısmı bir zamanlar zindan olarak kullanılmıştır. Bağcılık ve şarapçılık yapıldığına dair izlere rastlanmaktadır. Yörede mağaranın oyulması ile yapılmış Surp Daniel Ermeni Kilisesi’nin kalıntıları bulunmaktadır.
